Nieuws

Grote opkomst bij lezing over “De Bende van Oldekerk”

Op 4 november heeft Geert Jonker op de ledenavond van de Streekhistorische Vereniging Aeldakerka een lezing verzorgd over het drama dat zich afspeelde op 6 oktober 1944 te Faan.

De opkomst voor deze lezing was onverwacht hoog (140 – 150 personen). Velen wisten iets van horen zeggen over dit drama maar weten geen details.

Geert Jonker (50) is een directe nazaat  van de moordslachtoffers en deed uitvoerig onderzoek naar hetgeen zich nu 75 jaar geleden afspeelde. Hij schreef jarenlang aan een manuscript voor een boek dat zijn voltooiing nadert en naar verwachting in 2020 zal verschijnen.

Geert geeft een chronologische uiteenzetting van wat er gebeurd is, maar licht ook achtergronden toe over hoe dit allemaal heeft kunnen gebeuren.

Het drama  speelt zich af op “Klein Rusland”, zoals het in de volksmond werd genoemd. Een blokje van vier kleine huurwoningen voor de allerarmsten, weggestopt op ’t Faan, aan de buitenrand van de gemeente Oldekerk. Van de woningen is nu niets meer over (ze zijn in 1973 en 1975 afgebroken), behalve nog een originele betonnen afrasteringspaal in de tuin van Reinder Scheeringa. In de oorlog zijn de woningen bewoond door de families Schriemer, Adema, Jansen en Tjoelker. Bij de Schriemers woonden er in 1944 vader Jan, zoon Jochem, dochters Maaike, Sjouktje en Hiltje (tweeling) met hun beide baby’s.

Na het overlijden van moeder Geertje Schriemer-Van der Heide in 1937 gaat het met de jongste kinderen bergafwaarts. De jongvolwassenen hebben ouderlijk gezag, sturing en tucht nodig. Iets waar het bij moeder Geertje nooit aan had ontbroken, maar waarvan vader Jan, de goedzak, niet in staat is om het aan zijn nog thuiswonende kinderen te bieden.  Hij laat over zich heen lopen en de kinderen ontsporen.

Nu is opportunisme doorgaans een voor de hand liggende keuze voor de allerarmsten. De tweeling ervaart de voordelen die de omgang met Duitse soldaten hen biedt. Zoon Jochem gaat dienen bij de Nederlandse Arbeidsdienst, bij de Wach- und Schutztdienst en ten slotte bij de Beroepslandwacht . In Groningen komt hij in contact met Piet de Weijer en neemt hem mee naar zijn ouderlijk huis op ‘t Faan. Piet trouwt met Hiltje Schriemer. Piet neemt eind 1943 dienst bij het  SS-Regiment Landstorm Nederland en stelt zijn SS- kameraad Reinier de Jong voor aan de tweelingzus van zijn echtgenote: Sjouktje. Reinier en Sjouktje verloven. Na de geallieerde landingen in Normandië in juni 1944 deserteren de beide jongens uit de Nederlandse SS en duiken onder bij hun schoonvader op ’t Faan. Wie zal ze zoeken op zo’n afgelegen plaats? Jan Schriemer kan tegen deze onderduik niets inbrengen, hoewel het veel gevaar oplevert voor zijn gezin. Piet en Reinier weten Jochem Schriemer over te halen om uit de Landwacht te deserteren en ook op ‘t Faan onder te duiken. Alle drie hebben ze hun pistolen en uniformen mee. Er zijn dan in het huis van Jan Schriemer teveel monden om te voeden. Piet en Reinier bedenken een plan om gekleed in hun uniformen bij nacht en ontij huiszoekingen te doen om zo aan levensmiddelen en kleding te komen.

In de nazomer van 1944 wordt de gemeente Oldekerk dan ook geplaagd door een serie gewapende roofovervallen op welgestelde landbouwers en veehouders. Reinier neemt daarbij het voortouw. Het drietal schroomt niet hardhandig op te treden en doet zich voor als Landwachters of Grüne Polizei. Zo ontstaat de naam De Bende van Oldekerk. Omdat niemand het drietal een strobreed in de weg legt, stelen zij later ook kleinvee, geld en snuisterijen. Het overschot aan levensmiddelen wordt in de regio Oldekerk verkocht waarbij vooral vlees gretig aftrek vindt. Snuisterijen worden verhandeld door een heler in Groningen.

Het drietal wordt roekelozer en de kring waarbinnen ze opereren wordt almaar kleiner. Begin oktober 1944 lopen ze bij de landbouwer Lieuwe de Vries aan de Zandumerweg tegen de lamp. De Vries meent Jochem Schriemer van Klein Rusland te herkennen en meldt dit bij burgemeester Woldringh. Die legt de zaak in handen van de chef van de marechaussee in Grootegast. Deze durft een confrontatie met het “tot de tanden gewapende desperate gezelschap” niet aan maar maakt er melding van bij de Sicherheitsdienst (SD) van het Scholtenhuis in Groningen. In de avond van 6 oktober 1944 rijdt een overvalwagen van de SD naar ’t Faan. De opdracht van het overvalcommando is niet om het drietal te arresteren, maar om er korte metten mee te maken. Na een tik op het zijraam in een poging om de mannen het huis uit te jagen wordt onmiddellijk vanuit de woning het vuur geopend. De ruit springt uiteen. Het is Piet de Weijer die onraad heeft bespeurd en op scherp staat. De Duitsers hebben de woning omsingeld en beantwoorden het vuur. Op het bevel “vrouwen en kinderen naar buiten!” ontvluchten de dochters met hun kinderen de woning. Wanneer ook de oude Jan Schriemer met zijn dochter Maaike de woning via de achterdeur wil verlaten wordt hij in het halfduister door meerdere Duitse kogels neergeschoten en overlijdt vrijwel onmiddellijk. Daarop ontstaat  een wild vuurgevecht want Piet, Reinier en Jochem begrijpen nu dat de SD er niet op uit is om hen te arresteren. Wanneer hun munitie opgebruikt is wordt het drietal door de SD naar de woonkamer gevoerd en daar koelbloedig met een nekschot afgemaakt. Daarmee komt er na zes weken een bloederig einde aan de Bende van Oldekerk.

Jan en Jochem Schriemer, Piet de Weijer en Reinier de Jong worden op maandag 9 oktober 1944 in stilte begraven op het armendeel van de begraafplaats in Niekerk. De families worden daarin niet gekend en een grafsteen mag niet worden geplaatst. In oktober 1945 verzoeken de ouders van Piet de Weijer om hun zoon te mogen overbrengen naar zijn woonplaats. De burgemeester staat dit toe. Hij wijst evenwel het verzoek van de familie Schriemer om Jan en Jochem Schriemer op diezelfde dag over te brengen van het armendeel naar een eigen familiegraf af. Aanvankelijk vanwege gevoelens van verontwaardiging. En later, bij gebrek aan zakelijke argumenten, wordt  het respecteren van de grafrust van Reinier de Jong ingevolge de Begraafwet als reden opgegeven. Opmerkelijk, aangezien inmiddels wél toestemming was verleend voor de opgraving en overbrenging van Piet de Weijer. De zaak eindigt uiteindelijk in 1947 voor de Raad van State die uitspraak doet in het nadeel van de familie Schriemer. Het verzoek wordt afgewezen en nog datzelfde jaar wordt het naamloze graf met de grond gelijk gemaakt. Slechts enkelen kennen de plek nog waar Jan Schriemer, Jochem Schriemer en Reinier de Jong hun laatste rustplaats vonden.

Het bloedbad liet diepe sporen na bij de direct betrokkenen. Ze zwegen over hetgeen zich had voorgedaan. Ook de autoriteiten en de bewoners van de gemeente Oldekerk deden er het zwijgen toe. Gefluisterd werd er wel onder de Oldekerker burgerij, maar hoe het écht zat wist bijna niemand. Het boek “De Bende van Oldekerk” zal nog veel meer details bevatten. Naast een opsomming van de nuchtere feiten zal het boek ook ingaan op hoe dit alles heeft kunnen gebeuren en wat de reden was voor het grote zwijgen.

Geert zal ongetwijfeld zijn boek in 2020 in samenwerking met Aeldakerka in Niekerk gaan presenteren en dan zullen wij daar als Aeldakerka u over informeren.